Is het tijd om de budgettaire uitdaging eindelijk serieus aan te pakken?

Maandag werd gestaakt en betoogd, o.m. door het onderwijs, het spoor en de post, tegen de mogelijke aanpassing van de ambtenarenpensioenen door de volgende regering (die er nog niet is). De vakbonden, Paul Magnette en Raoul Hedebouw grepen die actie aan om uit te pakken met de boodschap dat besparingen die de mensen voelen helemaal niet nodig zijn. Daarmee gaan ze (niet voor het eerst) opmerkelijk vlot voorbij aan de ernst van de budgettaire situatie waar we vandaag voor staan.

Miljardenfacturen

Het zou ondertussen vrij algemeen bekend moeten zijn dat we vandaag met een begrotingstekort van bijna 30 miljard euro zitten. Maar daar blijft het niet bij. De komende jaren komen er nog belangrijke extra facturen op ons af. Hieronder de belangrijkste extra uitgaven die liggen te wachten (uitgedrukt in stijging van de jaarlijkse overheidsuitgaven tegen 2040 in euro’s van vandaag):

• 17 miljard aan uitgaven voor pensioenen en gezondheidszorg (in een relatief optimistisch scenario, o.m. voor de prijsstijging van medische behandelingen)
• 11 miljard aan rentelasten (ook in een optimistisch scenario waarbij de financiële markten zich geen echte zorgen gaan maken over de Belgische overheidsfinanciën)
• 6 miljard aan overheidsinvesteringen (er is al lang een inhaalbeweging nodig in de overheidsinvesteringen, o.m. voor infrastructuur, digitalisering en verduurzaming)
• 11 miljard voor defensie (in de veronderstelling dat de NAVO-doelstelling op termijn verhoogd wordt naar 3% van het bbp, waarvoor binnen de NAVO trouwens vandaag al meer en meer stemmen opgaan)

Niets doen is geen optie meer

Vandaag is het zo dat de overheidsuitgaven al flink boven de overheidsontvangsten gestegen zijn. Sinds 2007 (de laatste keer dat we een begroting in evenwicht hadden) zijn de overheidsontvangsten met 1,9% van het bbp (+11 miljard in euro’s van vandaag) en de overheidsuitgaven met 6,6% van het bbp (+40 miljard in euro’s van vandaag) gestegen. Zonder ingrijpen loopt het tekort de komende jaren verder op. Dat impliceert dat we kwetsbaar zijn voor nieuwe negatieve verrassingen (bijvoorbeeld doordat er minder ruimte is om in te grijpen bij nieuwe crisissen), en vooral dat we op een bepaald moment onder druk zullen komen van de financiële markten (met snel oplopende rentes, waardoor de facturen nog sneller zullen stijgen).

Geen makkelijke oplossingen

De overheidsfinanciën terug een beetje op de rails krijgen, zeker tegen de achtergrond van de extra facturen die op ons afkomen, impliceert een enorme budgettaire uitdaging voor de komende 15 jaar (tel de miljarden hierboven gerust even op). Dat gaat om volgehouden inspanningen die doen terugdenken aan de tweede helft van de jaren 80. Partijen en vakbonden die deze week suggereerden dat dat kan zonder maatregelen die de mensen zullen voelen, onderschatten (bewust of onbewust) de omvang van de inspanning. Diegenen die blijven volhouden dat we dat vlotjes kunnen oplossen met extra belastingen, vooral dan op de ‘sterkste schouders’, verkondigen economisch gevaarlijke onzin. In Europese landen waar ooit een vermogensbelasting geprobeerd werd, haalde die gemiddeld een bedrag op dat op Belgisch niveau zou overeenkomen met ongeveer 1 miljard, peanuts in vergelijking met de uitdaging waar we voor staan. Om de hierboven opgesomde budgettaire uitdagingen volledig met belastingen op te vangen, zouden (in theorie) alle bestaande belastingen ruim een kwart hoger moeten. Dat zou economische zelfmoord zijn.

Brede saneringsinspanning

Tijdens de verkiezingscampagne vorig jaar hebben zowat alle partijen nagelaten om de ernst van de situatie echt duidelijk te maken aan de kiezers. De pijnlijke realiteit is dat we voor jaren van budgettaire inspanningen staan die iedereen onvermijdelijk zal voelen. Hoe langer we dat uitstellen, hoe zwaarder de noodzakelijke inspanning wordt. Het bijsturen van de ambtenarenpensioenen die zonder ernstige reden duidelijk genereuzer zijn dan de pensioenen in de privé is daarbij een voor de hand liggend begin (maar ook niet meer dan dat). Tegen de achtergrond van de enorme inspanning waar we voor staan, kunnen we ons dat soort privéleges niet langer veroorloven.​