Koolstof- en energiebelastingen: knelpunten 2024

De dienst Klimaatverandering van de federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu heeft de tweede editie van het rapport 'The landscape of carbon and energy pricing and taxation in Belgium' gepubliceerd. Dit rapport kwam in samenwerking met de FOD Financiën tot stand.

De prijs van energieproducten is een belangrijk middel om energieconsumptiepatronen te veranderen en bijgevolg ook om de Belgische klimaatdoelstellingen te realiseren. Daarom zijn prijsinstrumenten, zoals fiscaliteit, cruciale elementen in het klimaat- en energiebeleid.

Dit rapport is een aanvulling op de eerder gepubliceerde Federale Inventaris van Subsidies voor Fossiele Brandstoffen. Het toont aan dat er de komende jaren hervormingen in de energiebelastingen nodig zullen zijn om de transitie naar een klimaatneutrale economie te faciliteren.

Verstoring van prijssignalen in alle sectoren

Accijnzen spelen een belangrijke rol in de finale energieprijs, maar het niveau ervan verschilt sterk tussen sectoren en energieproducten. De huidige prijzen, belastingen en kosten van fossiele brandstoffen en elektriciteit geven duidelijk verstoorde prijssignalen. Dat is het geval in:

• de transportsector, door de gedeeltelijke terugbetaling van accijnzen op professionele diesel voor vrachtvervoer, bussen en taxi's;
• de gebouwensector, waar de accijnzen op elektriciteit hoger zijn dan die op fossiele brandstoffen, waardoor investeringen in warmtepompen ontmoedigd worden.

Bovendien verschillen de prijssignalen voor sommige groepen en subsectoren, omdat ze specifieke voordelen krijgen om sociale, competitiviteits- of andere redenen. Dat komt neer op subsidies voor fossiele brandstoffen die de overstap naar duurzamere alternatieven ontmoedigen. We zien ook een hele reeks energiebelastingen en -subsidies op regionaal niveau. Deze zijn niet altijd consistent tussen de regio’s, noch tussen de verschillende overheidsniveaus.

Effect van klimaat- en belastingbeleid op overheidsinkomsten

Het rapport benadrukt dat het klimaatbeleid en de transitie naar een klimaatneutrale samenleving een dubbel effect hebben op de overheidsinkomsten:

• Enerzijds zullen sommige inkomsten verdwijnen naarmate het gebruik van fossiele brandstoffen wordt afgebouwd. In 2022 bedroegen de federale energiebelastinginkomsten en de inkomsten uit het EU-emissiehandelssysteem (EU ETS1) samen € 9 miljard. Volgens ramingen kunnen de accijnsinkomsten uit energieproducten dalen van ongeveer € 6 miljard in 2024 naar € 2 miljard in 2050, afhankelijk van het klimaattransitiescenario.
• Anderzijds kan het klimaatbeleid nieuwe bronnen van overheidsinkomsten genereren. Koolstoftarifering zal in 2030 inkomsten genereren voor België in de grootteorde van € 3 miljard. Dit komt van het bestaande emissiehandelssysteem (EU ETS1), het nieuwe mechanisme voor koolstofgrenscorrectie (Carbon Border Adjustment Mechanism of CBAM), het nieuwe emissiehandelssysteem (EU ETS2) en het Sociaal Klimaatfonds.

Nieuw beleid rond energie- en koolstofbelastingen

Ten slotte bekijkt het rapport de nieuwe beleidsmaatregelen op het gebied van energie- en koolstofbelasting die de komende jaren van kracht zullen worden. Zo kan het nieuwe EU ETS2, dat in 2027 van start moet gaan, leiden tot een stijging van de energiekosten: voor een gezin met een gemiddelde wagen en een op gas verwarmde, goed geïsoleerde woning, kan dit gaan om een stijging van rond de €170 per jaar (onder de veronderstelling dat de prijs €45 per ton CO₂ bedraagt). De toekomstige ETS2-prijs is nog onzeker. De inkomsten van de EU ETS2 moeten wel gebruikt worden om de betrokken actoren en sectoren klimaatneutraal te maken. Het Sociaal Klimaatfonds is in het bijzonder gericht op gezinnen in energiearmoede en kmo’s. Directe inkomenssteun is hierbij een van de mogelijkheden. Zo kan de prijsstijging van fossiele brandstoffen worden gecompenseerd door een investeringssteun of door een gerichte directe compensatie voor de meest kwetsbare gezinnen.